Çavkaniya Sabûn bibîne

[[Wêne:Sabun.JPG|thumb|Sabûn]]
'''Sabûn''', berhema ji bandora [[alkalî]]yê a li ser maddeya [[rûn]] çêdibe, ji bo cilşûştinê û ji bo karên paqijiyê tê bikaranîn.

Cara yekem, sabûn berê mîladê salên 3000 li [[Mezopotamya]]yê hatîye bikaranîn û belgeyên [[Sumer]]an de terîfa wî sabûnê jî tê nivisandin. Di van terîfande; xweliya darê dikeve nava avê û tê kelandin , dema kelandinêde rûn dikeve nav û hedî hedî tê helandin û sabun çêdibe. Paşê pê re [[Rom]]´an ev teknîk pêştexistine û îmalatxanêya sabûnê çêkirine.
Sabûn,ji bandora [[alkalîyeki gihînêr]] a li ser [[rûnê asîdê]] u [[ester]]ên [[glîserîn]]ê ku ev maddeyekî rûnê tabîî ye tê hilberîn.Formula wî bi vî şiklê ye:

<math>\mathsf{CH - COO - CH   -   C   H    - COO -  CH - C   H  - COO - CH  + 3NaOH}</math>

<math>\mathsf{3CH-COONa + OH-CH-OHCH-OHCH}</math>

Çavkaniyên maddeya rûn, rûnen nebatî u rûnen heywananîne.

* [[Sabûna Hişk]] ( Sabûna Sodyum´ê )

Sabûna mitfaxan, berê %62 asîda rûnan îhtiva dikir u ji bo karên paqijiya malan u tûalêtê dihat bikaranin. Pişt re bi reqabeta [[deterjan]]ên sûnî rast hat u hilberîna wî hat başkirin.Di sîtilên ku bi hilmê tê tînandin, rûnên kêmtîrbuyî ([[Zeytun]],[[Kolza]],[[Zirfistiq]]) u şileava bi [[sodyûmklorur]] tevlihevdibe u sabûn tê amadekirin.

* [[Sabûna Tûalêtê]]

ji, ji bo ku hevîrekî homojen ku hema hema qet av tê de tune be, ji rûnên herî qalîte têt amadekirin.Pişt re maddeyên boyaxê , bîhndaran, deodorant ( ji bo kuştîna bakterîyan) u maddeyên ku çermê nerm dike( [[runêzeytunê]], [[şîr]], [[lanolîn]],hwd) dikeve nav. 

* [[Sabûna Kurkirinê]]

Sabûnên ku hatine dewisandin u tepisandinêne.

* [[Sabûna Potasyûm ê]] ( Sabuna Nerm )

Ev sabûn bi navê [[sabûna kesk]] tê navdan u şixulê malan u [[îndustrî]]yêde tê bikaranîn. Rûnên ku di hilberînêde tê bikaranîn, [[rûnên ron]], [[ketan]], [[Kinf]], [[qurnefêl]] u [[rûnê masî]]yê. Şileava bazîk, şileavekî [[Potas]]´e.Pê re rûnê ron ku paşê dibe sabûn dikeve nav u heya gumlat ber bi [[xala kelandinê]] dibe tê kelandin u lihevxistine. Dawîyêde [[şileava kostîk]] îlawe dibe.Heya li ser rûyê wî kef nemine pijandin berdewamdike.

* [[Sabûna Lîkît]]

Sabûna [[Potasyûmê]] ye ku di hundirê wî de qase rêjeyekî %36 [[runê [[gûza [[hîndîstanê]]]]]] heye.

== Hilberîna Sabûnê ==

Sabûn ji [[reaksîyon]]a asîdê rûnan ( rûnê zirfistiqê, [[rûnê palmiyê]], rûnê gûza hîndîstanî, rûnê zeytûnê hwd hatîye derxistin) u xwêya sodyûmê çêdibe. Tevliheviya maddeya rûn li gor rewşa ekonomîk ya heremê tê hilbijartin. Çêkirina sabûnê ji çar merhelan pêktê.

# Sabûnbûnî
# Şûştin
# Pijandin u
# Ronkirin.

Li [[Kurdistanê]], hilberîna sabûnê pîrani li [[Dîlok]] u [[Îskenderûn]] ê dibe u [[pêşkêşî û daxwazî]] ne dîyare.
{{Kontrola otorîteyê}}
[[Kategorî:Kîmya]]
[[Kategorî:Xwê]]