Max Planck
Şablon:Bêçavkanî Şablon:Agahîdank mirov/wîkîdane Max Karl Ernst Ludwig Planck (jdb. Şablon:Jidayikbûn li Kiel; m. Şablon:Mirin li Göttingen) yek ji fîzîknasên navdar ên alman e. Ew wekî avakerê fîzîka kuantumê tê zanîn. Sala 1918î Xelata Nobel a fîzîkê wergirtiye.
Planck wekî Albert Einstein, yek ji giregirên fîzîkê ye. Gelek caran bi hev re xebitîne. Planck gelek angaşt û formûl avakiriye û bipêşxistiye. Bo mînak Neguhera Planck, Zagona Planck a tîrêjdayînê hwd. Hêj di 30 saliye xwe de dibe gerînendeyê enstîtuya fîzîk a Berlînê. Doktoraya xwe bi angaşta ravekirina ristina hîdrojenê dide lê ew pirranî bala xwe berdide fîzîka matematîkî. Keşfa cîsmên reş dike û bi wêrekî fîzîka heyî û rûniştî rexne dike. Sala 1900î êdî keşfa wî ya mekanîka kuantumê amade ye.
Têkiliya di navbera enerjiya qûantan û frekansa pêlekî bi formûla dida ravekirin. Ev yeka wekî şoreşeke nû ya fîzîkê bû.
Dîsa Neguhera Planck a ku di matematîka fîzîkê de tê bikaranîn û navdar e wisa ye:
()
Di jiyanê de xwedî ramanên hişk û biryardar bûye. Lawê wî tevlî çalakiyeke kujerî li dijî Adolf Hitler dibe. Sazûmaniya nazî ji Planck dixwazin heger ew bi fermî û eşkere piştgiriya xwe bo rejîma faşîzmê bike dê lawê wî were azadkirin. Planck vê teklîfê napejirîne û ramana xwe ya li dijî faşîzmê nafiroşe. Lawê wî paşê tê kuştin.
Xelat û payeyên wî
- 1915 Pour le Mérite Ev xelat bo zanistî û hunerê tê dayîn
- 1918 Xelata Nobel a fîzîkê (1919 tê dayîn)
- 1928 Adlerschild des Deutschen Reiches
- 1929 Max-Planck-Medaille (bi tevî Albert Einstein; ev xelat sala 1929î ji aliyê DPG ve hatiye dayîn)
- Doktoriya şerefê ya zanîngehên Frankfurt, Munîx (TH), Rostock, Berlîn (TH), Graz, Aten, Cambridge, London û Glasgow
- 1938 Asteroîda Nr. 1069 bi navê Planck hate binavkirin Planckia
- 1957 heya 1971 Hûrdirava (pere) ya 2 DM bi wêneyê wî hate xemilandin
- 1983 Li DDR a berê hûrdirava 5 Mark, bo xatirê 125emîn rojbûyîna Planck hat xemilandin.
Îro gelek dibistan, zanîngeh, kolan hwd. bi navê wî hatine binavkirin.